فرورتیش‌آنلاین: بیشتر کاربران واتس‌اپ تاکنون پیام‌های مشکوکی را دریافت کرده‌اند که داستان‌های اعجاب‌انگیز و باورنشدنی را مطرح می‌کند.
«این خوراکی را نخرید چون داعش بهش سم تزریق کرده»، «این برند نوشیدنی مشهور سرطان‌زاست» و موارد مشابه دیگر از جمله هشدارهایی است که بیشتر در گروه‌های خانوادگی یا عمومی واتس‌اپ به چشم می‌خورد و سپس راهی پیام‌های خصوصی می‌شود.
هرچند بسیاری از کاربران بلافاصله متوجه بی‌اساس بودن این ادعاها می‌شوند، اما گروهی از جامعه که هنوز توانایی راستی‌آزمایی داستان‌های اینترنتی را ندارد، به ناچار هر آنچه در اینترنت می‌بیند و می‌خواند یا می‌شنود، بی‌درنگ می‌پذیرد. یکی از دلایل گسترش سریع شایعات همین است که بعضی‌ها آن را به عنوان خبر موثق برای دیگران نیز ارسال می‌کنند.
با آن که تاکنون تصور می‌شد عده‌ای این شایعات را با هدف جلب توجه یا جذب مخاطب منتشر می‌کنند، اما بررسی دروغ‌های اینترنتی سال‌های اخیر نشان می‌دهد، بسیاری از آنها نه به قصد شوخی و سرگرمی، بلکه با اهداف توطئه‌آمیز تجاری نگاشته و توزیع شده است.
ماجرای درگیری پشت پرده بازاریاب‌های ال ۹۰ در فضای مجازی
در سال‌های گذشته هم‌زمان با حضور کاربران در فیس‌بوک، وایبر، واتس‌اپ، تلگرام و اینستاگرام، فعالان بازار نیز از آن در جهت معرفی خود بهره گرفته‌اند، اما در این میان گاهی شبکه‌های اجتماعی به ابزاری موثر برای تخریب رقبا تبدیل می‌شود.
ایامی که تولید خودرو تندر ۹۰ هم‌زمان در دو کارخانه آغاز شد، برخی دلال‌ها به شایعه‌سازی پرداختند. آنها می‌گفتند، اتومبیل ساخت این کارخانه از آن یکی بهتر است. همه ادعاها در حالی مطرح می‌شد که شرکت رنو فرانسه روی خط تولید تندر ۹۰ در ایران‌خودرو و سایپا نظارت مستقیم داشت و محصول مشترک هر دو کارخانه از نظر کیفیت برابری می‌کرد، اما واسطه‌ها برای بازارگرمی خلاف آن را مدعی شدند.
از آنجایی که بالا بردن سطح سواد رسانه در جامعه هنوز متولی مشخصی ندارد، آگاه‌سازی افکار عمومی درباره راه‌های تشخیص مطالب دروغ از واقعیت هر روز دشوارتر می‌شود. از همین جهت انتشار شایعات اینترنتی همچنان روشی موثر برای تخریب رقباست است.
چه کسانی از شایعات تجاری نفع می‌برند؟
«امروز از طرف وزارت بهداشت نامه‌ای به تمام بیمارستان‌ها از جمله بیمارستان محک زده شد و از تمام پرسنل بیمارستان‌ها خواسته شده اطلاع‌رسانی کنند. لطفا فعلا تا اطلاع ثانوی از مصرف اقلام زیر خودداری شود…»
این پیام یک نمونه از شایعاتی است که بازاریاب‌های کارخانه‌ها و محصولات مختلف در گروه‌های واتس‌اپ با هدف تخریب برندهای رقیب منتشر می‌کنند. تحلیل شیوه نوشتار شلخته این پیام‌ها نشان می‌دهد، نویسنده آن یک نفر نبوده و افراد متعددی در زمان‌های مختلف بخشی‌هایی از متن را تغییر داده‌اند و هر کسی نام رقبای خودش را به آن افزوده است.
با این حال نمی‌توان به طور مستقیم انگشت اتهام را به سوی شرکت‌های واردکننده یا کارخانه‌ها نشانه رفت، زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که دروغ‌های تخریب‌گر از سوی بازاریاب‌های خیابانی و واسطه‌هایی هدایت می‌شود که در پی افزایش آمار فروش و درآمد خودشان هستند.
تنظیم‌کنندگان پیام‌های اغراق‌آمیز معمولا می‌کوشند تا دروغ‌شان را به یکی از موضوعات داغ روز مرتبط کنند تا برای مخاطب ناآگاه باورپذیرتر باشد. یک روز مدعی می‌شوند داعش خرمای یک کارخانه را آلوده کرده و روز بعد خبر می‌دهند القاعده ویروسی را به ته قوطی یک نوشیدنی مشهور تزریق کرده است.
برندهای چای طلا، مانی و تشریفات از جمله برندهایی بوده که در ۵ سال گذشته دست‌مایه و سوژه حمله‌های هدفمند و جهت‌دار واتس‌اپی قرار گرفته‌اند.
مدیرعامل شرکت چای مانی که تولید‌کننده این سه محصول است، می‌گوید: «ما واقعا نمی‌دانیم چطور برخی کاربران چنین پیام‌های اغراق‌آمیز و پر از دروغی را باور می‌کنند، اما اگر کسی نام چای تشریفات یا مانی را در گوگل جست‌وجو کند پی می‌برد که ما تاکنون با هیچ حاشیه‌ای مواجه نبوده‌ایم و مرتکب هیچ تخلفی هم نشده‌ایم.»
«مانی مبین»، تنها راه مقابله با شایعات هدفمند را افزایش سطح سواد رسانه جامعه می‌داند و تاکید می‌کند: «ما پیشتر بدون این که نامی از شرکت‌مان به میان بیاید بارها در راستای آموزش افکار عمومی تلاش کرده‌ایم، اما بقیه تولیدکنندگان نیز لازم است در این راستا مشارکت کنند.»
این کارشناس حوزه چای می‌گوید: «دو برند مانی و تشریفات به دفاع نیازی ندارند، ولی ما از طرفی نگران تولیدکنندگان کوچکی هستیم که شاید یک شایعه کوچک می‌تواند منجر به کاهش فروش آنها یا حتی تعطیلی کارخانه‌شان شود.»
سوءاستفاده شایعه‌پردازان از ضعف سواد رسانه در جامعه
باید پذیرفت که بخش بزرگی از جامعه به طور کلی فضای مجازی را محیطی برای تفریح و سرگرمی می‌شناسد، اما حضور هدفمند کاربران در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به توسعه دانش فردی و اجتماعی منجر شود. به همین علت است که علاوه بر واتس‌اپ و اینستاگرام، حتی شبکه‌های اجتماعی داخلی نیز از شایعه و دروغ در امان نیستند. از سوی دیگر در دوران کرونا بسیاری از کودکان صاحب موبایل شدند یا به آن دسترسی پیدا کردند. اتفاقی که بار دیگر بر اهمیت آموزش سواد رسانه از دوران ابتدایی تاکید می‌کند.
گروه‌های عمومی، دوستانه، خانوادگی یا حتی شغلی و حرفه‌ای در واتس‌اپ، از جمله فضاهایی است که بستر را برای انتشار شایعات فراهم می‌کند، به همین دلیل کاربران باید با بالا بردن دانش رسانه مراقب باشند تا فریب پیام‌های دروغ و هدفمند را نخورند و از انتشار چنین پیام‌هایی در بستر فضای مجازی و نقل آن در بین افکار عمومی بپرهیزند.
از آنجایی که نسل‌های قدیمی‌تر در سال‌های اخیر تازه به استفاده از گوشی هوشمند روی آورده و در فضای مجازی و شبکه‌های گسترده آن حاضر شده‌اند، شاید شماری از آنها هنوز نمی‌دانند به چه مطالب و منابعی اعتماد کنند و همین نقطه ضعف مورد سوءاستفاده شایعه‌پردازان قرار گرفته است.
اکنون تنها راه مقابله با گسترش شایعات این است که نسل‌های جدیدتر بزرگان خانواده و فامیل را از خطرات آگاه و تجربیات سواد رسانه‌ای خود را به آنان منتقل کنند و تاکید داشته باشند که هنگام حضور در شبکه‌های اجتماعی نباید بدون پرس‌وجو و تحقیق به هیچ چیزی و هیچ کسی اعتماد کرد.
همچنین ادمین‌ها نیز لازم است روی محتوای منتشر شده در گروه‌ها حساسیت و دقت بیشتری به خرج دهند تا فضایی که ایجاد کرده‌اند به بستری برای فریب و گمراه‌سازی کاربران تبدیل نشود.
در هر حال توصیه می‌شود شرکت‌ها و کارخانه‌ها در صورتی که با شایعات واتس‌اپی مواجه شدند، پیش از آن که دیر شود موضوع را از طریق پلیس فتا پیگیری کنند، زیرا تخریب برندها با اتهام‌زنی و ترویج مطالب غیر واقعی جرم محسوب می‌شود.
